ایجاد شدن لکه‌های سفید رنگ روی پوست را پیسی گویند که از آن با نام‌های برص، لک و پیس و ویتیلیگو نیز یاد می‌شود. شدت بروز این عارضه در افراد مختلف متفاوت است، گاهی تنها چند لکه روی پوست به وجود می‌آید، حال آن که گاهی بخش اعظمی از پوست بیمار سفید رنگ می‌شود. هر چند پیسی معمولاً بر پوست اثر می‌گذارد، اما هر نقطه‌ای از بدن که در آن رنگدانه وجود دارد نیز می‌تواند هدف این بیماری قرار بگیرد، برای مثال گاهی تکه‌هایی از مو سفید می‌شود، برخی داخل دهان‌شان تغییر رنگ می‌دهد و به سفیدی می‌زند؛ حتی ممکن است این تغییر رنگ ناخوشایند در چشم نیز بروز یابد.
خوشبختانه بیماری پیسی یا برص مسری و کشنده نیست، اما تردیدی نیست که تاثیر ناخوشایندی بر سبک زندگی بیمار می‌گذارد. بیماران غالباً اعتماد به نفس سابق را ندارند، دیگر تمایلی به بیرون رفتن با دوستان‌شان ندارند و دچار افسردگی جدی می‌شوند. پیسی عارضه‌ای است که در اکثر موارد مادام‌العمر است، بنابراین بیمار باید راهکارهای مدیریت بیماری و کنار آمدن با آن را فرابگیرد تا زندگی‌اش تحت الشعاع ابتلا به پیسی قرار نگیرد.
نخستین و مهم‌ترین راهکار مقابله با بیماری پیسی افزایش آگاهی در مورد این بیماری است، به علاوه در ارتباط بودن با دیگر افراد مبتلا به پیسی نیز روحیه بیمار را بهبود می‌بخشد و امکان بهره‌مندی از تجربه‌ها و توصیه‌های ارزشمند هم‌دردان را فراهم می‌کند.
نشانه‌ها و علائم
با توجه به این که پیسی باعث تغییر رنگ و سفید شدن پوست می‌شود، متخصصین پوست این بیماری را "از بین رفتن رنگدانه‌ها" یا "دی پیگمانتاسیون" می‌گویند. احتمال از بین رفتن رنگدانه‌ها در هر نقطه‌ای از بدن از جمله بخش‌های زیر وجود دارد:
- پوست
- مو (موی سر، ابرو، مژه، ریش)
- داخل دهان
- ناحیه تناسلی
پوست اکثر بیماران مبتلا به پیسی تغییر رنگ می‌دهد؛ پوست مبتلا گاهی بسیار روشن‌تر می‌شود و در بعضی موارد نیز کاملاً سفید می‌گردد. بسیاری از بیماران با هیچ نشانه و علامت دیگری مواجه نمی‌شوند و در شرایط جسمی خوبی قرار دارند.
البته درصدی از بیماران نیز از خارش یا دردناک بودن پوست تغییر رنگ داده شکایت دارند. زندگی کردن با این بیماری، فارغ از میزان تغییر رنگ یا نوع آن، به بروز علائم دیگری چون کاهش اعتماد به نفس و خودباوری و افسردگی دامن می‌زند که غلبه بر آنها می‌تواند دشوار باشد.
گونه‌ها و زیرگونه‌های پیسی
متخصص پوست پس از تشخیص قطعی ابتلا به پیسی گونه و زیرگونه آن را نیز تعیین می‌کند.
گونه‌های پیسی: اکثر پزشکان امروزه به وجود دو نوع پیسی قائل هستند:
پیسی منطقه‌ای یا سگمنتال (پیسی یک طرفه یا موضعی)
- بر روی یک قطعه از بدن، برای مثال پا، صورت یا بازو، ایجاد می‌شود.
- موهای حدود نیمی از بیماران مبتلا، در نقاطی مانند سر، ابرو یا مژه، تغییر رنگ می‌دهد و سفید می‌شود.
- پیسی سگمنتال غالباً در سنین پایین بروز می‌یابد.
- این گونه از بیماری غالباً حدود یک سال یا بیشتر یشرفت می‌کند و سپس پیشرفت آن متوقف می‌شود.
پیسی غیرسگمنتال یا غیرموضعی (پیسی دوطرفه، پیسی ولگاریس یا همه‌گیر، پیسی عمومی)
- این نوع پیسی شیوع بالاتری دارد.
- بر روی هر دو سمت بدن، برای مثال هر دو دست یا هر دو زانو، ایجاد می‌شود.
- غالباً از دست، نوک انگشت، مچ دست، اطراف چشم یا دهان یا روی پا شروع می‌شود.
- سرعت تغییر رنگ پوست در ابتدای بیماری غالباً بیشتر است، سپس وقفه ایجاد می‌شود و پس از مدتی معمولاً دوباره تخریب رنگدانه‌ها شروع می‌شود. این چرخه شروع و توقف معمولاً تا پایان حیات بیمار ادامه می‌یابد.
- تغییر رنگ پوست معمولاً گسترش می‌یابد، به مرور قابل توجه‌تر می‌شود و بخش بزرگتری را می‌پوشاند.
افراد مستعد ابتلا به پیسی
میلیون‌ها تن در سراسر جهان مبتلا به پیسی هستند و از این تعداد قریب به نیمی از آنان پیش از ۲۱ سالگی با این تغییر رنگ ناخوشایند مواجه شده‌اند. اکثر بیماران باید تا پایان عمر با چنین لک و پیس‌هایی زندگی کنند، چرا که این لکه‌ها به ندرت به رنگ طبیعی بازمی‌گردند.
میزان شیوع پیسی یا برص در میان نژادها و رنگ‌های پوست مختلف تقریباً یکسان است و نیمی از بیماران مبتلا زن و نیم دیگر مرد هستند.
احتمال ابتلا به پیسی افزایش می‌یابد اگر فرد دارای شرایط زیر باشد:
- یکی از بستگان نسبی نزدیک وی مبتلا به پیسی باشد.
- از نوعی بیماری خودایمنی، به ویژه بیماری هاشیموتو، گونه‌ای ناراحتی تیروئید، یا آلوپسی آره‌اتا (طاسی منطقه‌ای) رنج ببرد.
علت ها و دلایل ابتلا به پیسی
پیسی پی‌آمد مرگ سلول‌هایی به نام ملانوسیت است که به پوست و مو رنگ می‌دهند. دانشمندان اطلاع کاملی از دلیل مرگ این سلول‌ها ندارند. پیسی همه‌گیر یا دوطرفه را می‌توان نوعی بیماری خودایمنی به شمار آورد. بیماری خودایمنی زمانی بروز می‌یابد که بدن بخشی از خود را به اشتباه بیگانه در نظر می‌گیرد، به عنوان موجودات خارجی به آن حمله می‌کند و سلول‌های آن ناحیه را از بین می‌برد.
بر اساس یافته‌های پژوهش‌های انجام شده، ابتلا به پیسی یک طرفه یا منطقه‌ای دلیل دیگری دارد که به نظر می‌رسد در اختلال سیستم عصبی بدن ریشه داشته باشد.
تشخیص پیسی توسط متخصص پوست
چنانچه متخصص پوست احتمال دهد که بیمار مبتلا به پیسی است، اقدام‌های زیر را انجام خواهد داد:
- بررسی سابقه پزشکی و مطرح کردن پرسش‌هایی مانند سابقه وجود این بیماری در خانواده
- انجام معاینه و بررسی دقیق پوست تغییر یافته
آزمایش خون نیز به منظور ارزیابی عملکرد غده تیروئید و اطمینان از سلامتی آن انجام می‌شود؛ چرا که افراد مبتلا به پیسی غالباً دچار بیماری خودایمنی تیروئید نیز هستند. بنابراین در آزمایش خون مشخص خواهد شد که آیا تیروئید سالم است یا خیر. اگر بیماری تیروئید وجود داشته باشد، با روش‌های درمانی موجود می‌توان با موفقیت آن را کنترل نمود.
درمان پیسی
در صورت ابتلا به پیسی باید به متخصص پوست مراجعه کرد تا از روش‌های درمانی موجود مطلع شد. هدف اکثر روش‌های درمانی گوناگون بازگرداندن رنگ طبیعی پوست است. برای نتیجه‌بخش‌تر بودن جلسه مشاوره در مورد راهکارهای درمان پیسی به چند نکته کلیدی اشاره می‌کنیم. بهترین روش درمان برص یا پیسی با توجه به وضعیت سلامت عمومی، سن و ترجیح بیمار و همچنین ناحیه بروز یافتن پیسی انتخاب می‌شود. برخی بیماران ترجیح می‌دهند تا درمان خاصی را انجام ندهند.
درمان غیرپزشکی و غیردارویی (استفاده از محصولات آرایشی و روش‌های زیبایی برای پوشاندن ناحیه تغییر رنگ داده)
- روش‌های زیباسازی مانند گریم و برنزه کردن پوست
- به کمک این روش می‌توان در کمال ایمنی از میزان چشمگیر بودن لکه صورت کاست.
- این روش غالباٌ برای کودکان به کار برده می‌شود، چرا که بر خلاف مصرف دارو عوارض و اثرهای جانبی به دنبال ندارد.
- اما اشکال این روش این است که باید بارها و بارها تکرار شود، پس زمانبر است. به علاوه دستیابی به نتیجه طبیعی در گرو مهارت کافی و تمرین زیاد است.
استعمال دارو بر روی پوست
- با استعمال چند داروی موضعی گوناگون بر روی پوست می‌توان رنگ طبیعی را به پوست بازگرداند.
- این داروها برای ناحیه‌های کوچک تجویز می‌شوند.
- رایج‌ترین داروی تجویزی کورتیکواستروئید قوی یا فوق قوی موضعی است. رنگ پوست حدود نیمی از بیماران، ۴۵ درصد از آنان، دست‌کم تا حدی پس از ۴ تا ۶ ماه به حالت طبیعی بازمی‌گردد.
- کورتیکواستروئید موضعی را می‌توان با داروهای دیگر ترکیب کرد تا نتیجه بهتری به دست بیاید.
- افراد دارای رنگ پوست تیره بهترین نتیجه را از داروهای موضعی می‌گیرند.
- داروهای موضعی بیشترین تاثیر را بر روی ناحیه‌های خاصی از بدن مانند صورت دارند، اما بر روی دست و پا چندان کارآمد نیستند.
درمان با نور
- استفاده از نور برای احیا رنگدانه‌های پوست
- بیمار در جعبه نور می‌نشیند یا درمان با لیزر اگزایمر دریافت می‌کند.
- جعبه نور برای درمان پیسی عمومی یا دوطرفه و لیزر برای درمان لکه‌ها و منطقه‌های کوچک به کار برده می‌شود.
- بیشترین و کمترین میزان کارآمدی به ترتیب به صورت و دست و یا پا مربوط می‌شود.
- روش درمان پیسی با لیزر بر روی بسیاری از بیماران موفقیت‌آمیز بوده است و حدود ۷۰ درصد با لیزر اگزایمر به نتیجه مناسبی دست یافته‌اند.
- گاهی رنگ به دست آمده محو می‌شود. قریب نیمی از بیماران، ۴۴ درصد، پس از گذشت یک سال از آخرین جلسه درمان با سفید شدن مجدد پوستشان مواجه می‌شوند. این میزان پس از ۴ سال به ۸۶ درصد افزایش می‌یابد.
- گاهی رنگ پوست ناحیه‌های درمان شده تیره‌تر از رنگ دیگر قسمت‌ها می‌شود، که البته این ناهمخوانی پس از چند ماه برطرف می‌شود.
- بیمار باید برای این درمان وقت کافی در نظر بگیرد و به مدت چند هفته هر هفته ۲ یا ۳ بار به پزشک مراجعه کند.
- این درمان گاهی در کنار درمان‌های دیگری مانند مصرف کورتیکواستروئیدهای موضعی نتیجه بهتری را به دست می‌دهد.
نور درمانی PUVA
- از نور UVA و دارویی به نام پسورالن برای بازگرداندن رنگ پوست استفاده می‌شود.
- پسورالن را می‌توان به صورت پماد یا قرص مصرف کرد.
- این روش برای درمان پیسی دوطرفه به کار برده می‌شود.
- میزان موفقیت این روش در احیای رنگدانه‌های صورت، بالاتنه، بالای بازوها و بالای پاها ۵۰ تا ۷۵ درصد است.
- این روش چندان برای دست‌ها یا پاها کارآمد نیست.
- این روش زمانبر است و بیمار باید به مدت یک سال هفته‌ای ۲ بار به بیمارستان یا مرکز نوردرمانی مراجعه کند.
- پسورالن گاهی اثر نامطلوبی بر چشم‌ها دارد، بنابراین پیش از درمان و پس از اتمام آن باید معاینه چشم انجام شود.
- بیمار باید برای جلوگیری از بروز عوارض جدی به دقت تحت نظر باشد.
از بین بردن رنگدانه
- رنگدانه باقی مانده پوست در این روش برداشته می‌شود.
- بیماران انگشت شماری این روش را انتخاب می‌کنند.
- برداشتن رنگدانه‌های باقی مانده باعث کاملاً سفید شدن پوست می‌شود.
- این روش شاید برای بیماران بزرگسالی مناسب باشد که مقدار اندکی از رنگدانه‌های پوستشان باقی مانده است و از انجام دیگر درمان‌ها نیز نتیجه نگرفته‌اند. از بین بردن رنگدانه‌های باقی مانده راهکاری مؤثر برای یک دست کردن رنگ پوست به شمار می‌رود.
- برای محو کردن رنگ باقی مانده باید کرم تجویز شده را یک یا دو بار در روز مصرف کرد تا به تدریج پوست سفید شود.
- از بین بردن رنگدانه‌ها ۱ تا ۴ سال طول می‌کشد.