خال سرطانی یا ملانوم نوعی سرطان پوست است که هر فردی ممکن است به آن مبتلا شود. چنانچه این عارضه سریع تشخیص داده شود و برای درمان آن اقدام گردد، میزان بهبود آن نزدیک به صد در صد خواهد بود. خالهای بدخیم سرطانی پوست به مرور زمان و در صورت درمان نشدن در دیگر بخش‌های بدن نیز، گاهی با سرعت پخش بالا، منتشر می‌شوند. پخش شدن این خالهای بدخیم می‌تواند مرگبار باشد.
متخصصان پوست بر این باوراند که میزان مرگ و میر ناشی از خال سرطانی در شرایط زیر کاهش قابل ملاحظه‌ای خواهد یافت:
- در صورت آگاهی افراد از نشانه‌های هشدار دهنده ملانوم
- در صورت آموزش دادن روش معاینه پوست و بررسی نشانه‌های ابتلا به سرطان پوست
- وقت گذاشتن برای معاینه پوست
نشانه‌ها و علائم
هر فردی ممکن است با این خالهای سرطانی مواجه شود. بنابراین لازم است همگی ما با دقت خالهای پوستی را معاینه کنیم. معاینه منظم بهترین روش تشخیص زودهنگام این سرطان پوستی مرگبار است. بدیهی است که برای موفقیت‌آمیز بودن این کار باید از ویژگی‌های اصلی ملانوم و نکته‌های اصلی و ابتدایی خصوصیات پوست آگاهی داشت.
نشانه‌های ملانوم
شایع‌ترین نشانه‌های ابتدایی ملانوم، یعنی آنچه بیمار به چشم می‌بیند، عبارت‌اند از:
- خال پوستی در حال رشد
- خال پوستی با ظاهر غیرطبیعی یا خالی که شبیه به هیچ یک از خالهای دیگر روی پوست نیست و می‌توان آن را از حیث متفاوت و زشت بودن در میان بقیه به جوجه اردک زشت تشبیه کرد.
- یک دست نبودن خال: شکل عجیب یا کناره ناشمخص یا ناصاف داشتن و به رنگ‌های گوناگون بودن
علائم ملانوم
ملانوم در مراحل اولیه با هیچ علامتی همراه نیست و بیمار مورد خاصی را احساس نمی‌کند. بااین حال ملانوم گاهی با علائم زیر همراه است:
- خارش
- خونریزی
- درد
بسیاری از خالهای سرطانی، اما نه تمام آنها، با این نشانه‌ها و علائم همراه هستند. خالهای سرطانی انواع گوناگون دارند؛ یک گونه از ملانوم نخست به شکل رگه‌ای قهوه‌ای یا سیاه رنگ زیر ناخن انگشتان دست یا پا دیده می‌شود. خال سرطانی گاهی شبیه به کبودشدگی‌ای است که التیام نمی‌یابد.
افراد مستعد ابتلا به ملانوم
همگی ما در معرض ابتلا به این بیماری قرار داریم. رنگ پوست اکثر افرادی که مبتلا به ملانوم می‌شوند، روشن است، البته افراد دارای رنگ پوست قهوه‌ای و سیاه نیز از این سرطان پوستی در امان نیستند.
دلایل ابتلا به ملانوم
اشعه مافوق بنفش (UV) در اکثر موارد عامل اصلی ایجاد شدن این خالهای سرطانی است. نور خورشید، دستگاه‌های برنزه کننده پوست و لامپ‌های خورشیدی ما را در معرض این اشعه مضر و خطرناک قرار می‌دهند. نقش وراثت را نیز نباید از خاطر برد. یافته‌های پژوهش‌های انجام شده بیانگر این نکته است که ابتلا یکی از بستگان نسبی نزدیک، یعنی والدین، فرزندان، خواهران و برادران خود فرد یا والدین وی، احتمال مبتلا شدن به این بیماری را افزایش می‌دهد.
تشخیص ملانوم توسط متخصص پوست
متخصص پوست برای تشخیص ملانوم پوست بیمار را با دقت معاینه می‌کند و وضعیت خال‌ها و لکه‌های مشکوک را ارزیابی می‌کند. متخصص برای بهتر دیدن پوست از دستگاهی به نام درموسکوپ استفاده می‌کند که نور را روی پوست می‌تاباند. متخصص به کمک بزرگنمایی حاصل از این دستگاه می‌تواند رنگدانه و ساختارهای پوست را به خوبی مشاهده کند.
به علاوه متخصص پوست در صورت لزوم گره‌های لنفاوی، یا به بیان عامه غدد لنفاوی، را لمس می‌کند.
چنانچه متخصص پوست خال یا لکه دیگری شبیه به ملانوم را پیدا کند، تمام یا بخشی از آن را برمی‌دارد و سپس پوست برداشته شده را به آزمایشگاه می‌فرستد. این کار در اصطلاح بیوپسی یا نمونه‌برداری نامیده می‌شود؛ به خاطر داشته باشید که ملانوم را نمی‌توان بدون نمونه‌برداری تشخیص داد.
انجام نمونه‌برداری توسط متخصص پوست سریع، ایمن و آسان است و بیمار نباید کوچکترین نگرانی و اضطرابی داشته باشد. عوارض و ناراحتی این عمل بسیار ناچیز است.
چنانچه سرطانی بودن خال صورت در نتیجه نمونه برداری تایید شود، مرحله ملانوم نیز در این گزارش ذکر می‌شود. پزشک با توجه به مرحله ملانوم می‌تواند میزان ریشه دواندن سرطان در پوست را تعیین کند.
مراحل ملانوم عبارت‌اند از:
مرحله صفر (در محل اصلی): ملانوم به لایه فوقانی پوست (اپیدرم یا روپوست) محدود می‌شود.
مرحله اول: هر چند ملانوم در این مرحله نیز به پوست محدود می‌شود، اما ضخیم‌تر شده است و ضخامت آن گاهی به یک میلی متر نیز می‌رسد. پوست روی ملانوم در مرحله اول الف بی‌عیب و نقص به نظر می‌رسد؛ حال آن که در مرحله اول بوست زخم می‌شود و شکافی روی آن پدید می‌آید.
مرحله دوم: در مرحله دوم ملانوم رشد کرده و ضخیم‌تر شده است و ضخامت آن بین یک تا بیش از چهار میلی متر متغیر است. پوست روی خال سرطانی گاهی زخم است. خال در مرحله دوم علی‌رغم ضخیم بودن هنوز منتشر نشده است.
مرحله سوم: ملانوم به یکی از دو شکل زیر پخش شده است: ۱٫در یک یا چند گره یا غده لنفاوی نزدیک یا ۲٫ در پوست مجاور منتشر می‌شود.
مرحله چهارم: ملانوم در اندام‌های داخلی، گره‌های لنفاوی یا پوست دورتر از محل ملانوم اولیه منتشر می‌شود.
گاهی لازم است تا نمونه‌برداری دیگری انجام شود. انجام نوعی جراحی به نام نمونه‌برداری گره لنفاوی نگهبان (SLNB) برای تعیین مرحله ملانوم پیشنهاد می‌شود. ملانوم در زمان پخش شدن غالباً نخست به نزدیکترین گره لنفاوی راه می‌یابد. پزشک به کمک نمونه برداری SLNB می‌تواند بگوید که آیا ملانوم در غده‌های لنفاوی مجاور منتشر شده است یا خیر. پرتونگاری (اشعه ایکس)، آزمایش خون و سی تی اسکن نیز گاهی انجام می‌شود.