اصطلاح پزشکی خارش، کلمه "پروریتوس"میباشد. خارش بدن یک حس ناخوشایند بر روی پوست است که باعث میشود افراد برای تسکین ناحیه مبتلا، تمایل به مالش یا ایجاد خراش بر روی پوست را داشته باشند. خارش پوست بدن میتواند باعث ناراحتی و سرخوردگی شود. در موارد شدیدتر میتواند به اختلال خواب، اضطراب و افسردگی منجر شود. خارش پوست در یک ناحیه ممکن است باعث آسیبدیدگی پوست (کنده شدن پوست، اگزما) شود، بنابراین ممکن است سد محافظ پوست از بین برود و آن را بیشتر آسیبپذیر نماید.
چه چیزی باعث خارش میشود؟
عوامل متعددی باعث بروز خارش میشوند. آنها را میتوان در ۵ زیرگروه اصلی طبقهبندی کرد:
خارش موضعی
خارش موضعی در ناحیهای خاص از بدن محدود میشود. این نوع خارش میتواند در اثر بثورات جلدی (بهعنوانمثال التهاب پوست) ایجاد شود و یا ممکن است به دلیل حساسیت زیاد اعصاب در پوست (خارش نوروپاتیک) بروز نماید. خارش نوروپاتی میتواند در اثر فشار به اعصاب و یا تضعیف آنها در مسیر اعصاب نخاعی یا ستون فقرات ایجاد شود. گاهی اوقات خارش نوروپاتی، در منطقهای ایجاد میشود که میزان تولید عرق در آن کاهش یافته یا متوقف شده است.
| علل متداول خارشهای موضعی | |||||||||||||
| پوست سر | درماتیت سبوره ای شوره سر |
||||||||||||
| پشت | بیماریها گراور | ||||||||||||
| دستها | بیماری پومفولیکس (نوعی اگزما) درماتیت دست |
||||||||||||
| اندام تناسلی | کاندیدا وولوواژینال مشکلات ناحیه وولو و واژن در زنان قبل از بلوغلایکن اسکلوروزیس |
||||||||||||
| پاها | اگزما گرانشی | ||||||||||||
| کف پا | کچلی پا | ||||||||||||
| علل نوروپاتی خارش موضعی بدون راش اولیه | |||||||||||||
| صورت | سندرم تروفیک تریژمینال | ||||||||||||
| بازو | خارش براکیورادیال | ||||||||||||
| پشت | خارش اورمیک | ||||||||||||
| بخش خارجی واژن | خارش واژن | ||||||||||||
| مقعد | خارش مقعد | ||||||||||||
| هر قسمتی از پوست | هرپس زوستر (زونا) در طول دوره بهبودی |
ممکن است خاراندن موضع، به اگزما ساده، خارش مزمن و یا خارش ندولار منجر شود.
علل سیستمیک خارش
بیماریهای سیستمیک میتوانند در هرجایی از بدن خارش ایجاد کنند. گاهی اوقات به این نوع خارشها، "خارش متابولیک" میگویند. در این حالت پوست هیچ مشکلی ندارد، مگر آنکه در اثر خاراندن دچار خراشیدگی شود.
| برخی از اختلالات سیستمیک است که باعث خارش میشوند | |||||||||||||
| بیماریهای کلیوی | نارساییهای مزمن کلیوی | ||||||||||||
| بیماریهای کبدی | نارسایی کبدی و انسداد مجاری صفراوی (خارش کلستاز) و مواردی که با آنزیم اتوکسین در ارتباط هستند (آنزیمی که اسید لیزوفسفاتیدیک را تولید میکند) | ||||||||||||
| بیماریهای غدد/ متابولیک | دیابت پرکاری تیروئیدکمکاری تیروئید میکزودم هایپرگلیسمی |
||||||||||||
| خون | کمخونی ناشی از فقر آهن غلظت خون بالا لوسمی لنفاویلنفوم هوچکین |
||||||||||||
| سیستم عصبی | خارشهای نوروپاتیک مانند خارشهای ایجادشده بعد از سکته مغزی،
نوروپاتی فیبر کوچک خارش عصبی دستکاری عصبی پوست |
بیماریهای پوستی که منجر به خارش میشوند
خارش معمولاً نشانهای از یک بیماری پوستی میباشد. بیماریهای زیاد موجب خارش میگردند، بعضی از آنها در زیر آورده شدهاند:
- درماتیت تماسی آلرژیک
- پوست خشک
- کهیر
- پسوریازیس
- درماتیت آتوپیک
- فولیکولیت
- درماتیت هرپتی فرم
- سیمپلکس لیکن
- لیکن پلان
- پمفیگویید بولوز
- شپش
- گال
- میلیریا
- آفتابسوختگی
- پیتیریازیس روزآ
- میکوزیس فونگوئید
خارشهای تماسی
ممکن است خارش در اثر تماس با یک عامل خارجی ایجاد شود:
- مواد محرک و آلرژن
- کهیر فیزیکی، بهعنوانمثال درموگرافیزم
- خارش آکواژنیک
- حشرات
- داروها (موضعی یا سیستمیک) بهعنوانمثال، مخدرها، آسپرین
دلایل هورمونی برای خارش
حدود ۲٪ از زنان حامله بدون هیچ علت آشکاری دچار خارش پوست میشوند. معمولاً این حالت در سهماهه سوم رخ میدهد و پس از زایمان، برطرف میشود. خارش عمومی بدن یکی از علائم شایع یائسگی میباشد.
چگونه خارش ایجاد میشود؟
خارش، مانند درد، میتواند در هر نقطهای از پوست از طریق مسیرهای عصبی و با کمک سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) و سیستم عصبی محیطی ایجاد شود. محققان دو مسیر عصبی حساس به خارش را پیداکردهاند:
- مسیر تحریکی هیستامین از طریق ایجاد حساسیت مکانیکی فیبرهای-c
- مسیر تحریکی کاهیج از طریق ایجاد حساسیت پلی مودال فیبرهای- C
مطالعات تصویربرداری نشان داده است مراکز پردازشی احساس خارش و درد باهم همپوشانی دارند. خارش از طریق خاراندن ممکن است متوقف شود، این کار از طریق تعامل مسیرهای عصبی و بخش خاکستری نخاع انجام میشود.
درمان خارش
آنچه شما میتوانید انجام دهید
- میتوانید پوست خود را تحت کمپرس سرد قرار دهید، و یا در ناحیه آسیبدیده از لوسیون کالامین استفاده نمایید.
- از مصرف غذاهای ادویهدار، الکل و کافئین خودداری کنید چراکه با افزایش جریان خون پوست باعث بدتر شدن خارشها میشوند.
- سعی کنید کمتر به حمام بروید، زمانی که از حمام استفاده میکنید، سعی کنید بهجای آب داغ از آب سرد یا ولرم استفاده نمایید. از صابونهای غیر ارایشی استفاده کرده و بیش از ۲۰ دقیقه در حمام نمانید. پوست خود را آهسته خشک کرده و حوله را بر روی آن نکشید. از مواد شوینده ملایم برای شستشو شوی لباسها استفاده کنید تا پوست شما کمتر تحریک گردد.
- از پوشیدن لباسهای تنگ و یا لباسهایی که باعث تحریک پوست شما میشوند، مانند لباسهای پشمی و برخی از پارچههای مصنوعی خودداری کنید. پنبه و یا ابریشم بهترین نوع لباس برای استفاده است. لباسخواب باید شل و نرم باشد. اتاقخواب باید خنک باشد.
- ناخنهای خود را تمیز، کوتاه و صاف نگهدارید. برای جلوگیری از آسیب خاراندن در خواب، در شب از دستکشهای پنبهای استفاده نمایید.
هنگام خارش بهجای خراشیدن پوست، آهسته پوست را مرطوب نمایید.
- لوسیون کالامین (شامل فنل است وپوست را خنک میکند): برای پوستهای خشک استفاده نشود و فقط برای چند روز استفاده گردد.
- لوسیون منتول / کافور: پوست را خنک میکند.
- استفاده منظم از مرطوب کنندهها، بهخصوص اگر پوست خشک باشد.
- کورتیکواستروئیدهای موضعی خفیف برای مدت کوتاه.
آنتیهیستامینهای موضعی برای خارشهای مزمن استفاده نمیشوند، چراکه پوست را حساستر کرده و درنتیجه باعث اگزمای تماسی آلرژیک، میشوند. اگر خارش شدید باشد و باعث اختلال خواب شود، داروهای خوراکی نیز ممکن است، نیاز باشند. برخی از داروها ممکن است در کاهش خارش مؤثر باشند و برخی دیگر بیشتر به خاطر اثرات آرامبخشیشان استفاده میشوند.
- آنتیهیستامینها مناسبترین درمان برای کهیر تلقی میشوند. بااینحال، ستیریزین غیر آرامبخش، میتواند در کاهش خارش مؤثر باشد. از آنتیهیستامینهای حاوی آرامبخش نیز برای آرام کردن خارش استفاده میشود.
- دوکسپین و آمی تریپتیلین: داروهای ضدافسردگی سه حلقهای هستند، که بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی اثر میگذارند.
زمانی که خارش توسط بیماریهای متابولیک، بدخیمیها و یا نوروپاتی، ایجاد شود، داروهای ضدافسردگی سه حلقهای مانند میرتازاپین و مهارکنندههای باز جذب سروتونین (پاروکستین، سرترالین، فلوکستین) نیز ممکن است استفاده گردند.
- اگر خارش توسط کنین ها یا پروستاگلاندین ها ایجادشده باشد، گاهی اوقات آسپرین مؤثر است. توجه: آسپیرین باعث ایجاد یا تشدید خارش در برخی از بیماران میشود.
- داروهای ضد صرع مانند سدیم والپروات، گاباپنتین و پرگابالین نیز ممکن است در برخی بیماران مفید است، بهعنوانمثال، در کسانی که به علت نارسایی کلیه و یا نوروپاتیک دچار خارش میشوند. مکانیسم اثر نامشخص است.
- تالیدومید در درمان خارش ندولر و خارشهای مزمن بسیار موفق بوده است اما به دلیل عوارض جانبی جدی و هزینه زیاد بهندرت استفاده میشود.
- داروهای آنتاگونیست مانند اسپریهای داخل بینی بوتورفانول، قرص نالترکسون و نالفورفین در بیماران مبتلا به خارش کبدی مؤثر بوده است.
- ریفامپیسین برای بیماران مبتلا به خارش کلستاز (نوعی بیماری کبدی) مؤثر است.
- گزارششده در خارش شدید همراه با بدخیمیها، داروی آنتاگونیست NKR1 (بهطورمعمول بهصورت کوتاهمدت برای بعد از عمل یا تهوع ناشی از شیمیدرمانی استفاده میشود) مؤثر بوده است. برای خارش نوروپاتیک و خارش ندولرنیز تحت بررسی میباشد.
ممکن است بیماران مبتلا به خارش عمومی بدن، از فتوتراپی (درمان با اشعه ماوراء بنفش) بهرهمند شوند. این روش برای درمان پیسی و بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی (تحت دیالیز) و بیماران مبتلا به نفوذ ائوزینوفیلیک، بسیار مفید است.
توصیههای پزشکی
بسیاری از خارشها طی یک مدت کوتاهی برطرف میشوند. بااینحال، اگر خارش بهبود نیافت و یا زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرارداد مهم است که به پزشک مراجعه نمایید. اگر خارش شدید باشد، برای یک مدت طولانی ممکن است طول بکشد، نشانههای دیگر مانند مشکلات تنفسی، التهاب پوست و یا زردی در شما ایجاد شود باید به پزشک مراجعه نمایید. همچنین اگر تمام بدن شما بدون علت مشخصی دچار خارش گردد، باید به پزشک مراجعه نمایید زیرا که میتواند نشانه وجود یک بیماری جدی در شما باشد. درصورتیکه هیچ دلیل واضحی برای خارش وجود نداشته باشد، ممکن است پزشک برای پیدا کردن علتهای زمینهای، آزمایشهایی را درخواست دهد.
این آزمایش ها ممکن است شامل موارد زیر باشند:
نمونهبرداری منطقه آسیبدیده پوست که میتواند برای کمک به تشخیص یک بیماری پوستی، توسط آزمایشگاه مورد تجزیهوتحلیل قرار بگیرد و یا آزمایش خون برای بررسی بیماریهای زمینهای (مانند دیابت، تیروئید یا بیماریهای کلیوی). با توجه به نتایج آزمایشگاهی، و علت ایجاد خارش، ممکن است پزشک شما را برای ارزیابیهای بیشتر یا درمانهای تکمیلی به مراکز درمانی یا بیمارستانها ارجاع دهد.